Linda Boersma
Op een stenen verhoging bij de grote fontein van het Hofplein, staat de monumentale bronzen sculptuur Seated Woman van Willem de Kooning. Het is een sterk geabstraheerde weergave van een vrouw. Het beeld heeft een naar achter hellende torso met brede schouders en stevige, ingekorte armen. Het onderlichaam is iets naar rechts gedraaid; de benen zijn over elkaar geslagen. Ondanks de zittende houding van de figuur maakt het beeld een dynamische indruk; de gehele compositie lijkt vervuld van energie. In het bruinkleurige brons waar hier en daar een gouden of een roodbruine kleur lijkt door te schemeren, zijn van dichtbij de krassen te zien die de kunstenaar in de klei heeft gekerfd voordat het beeld in brons werd afgegoten. Deze lijnen geven richting aan de volumes en ondersteunen het dynamische effect. Maar het is bovenal het steeds veranderende spel van licht en schaduw dat Seated Woman zo levendig maakt. Terwijl het zonlicht in de glanzende, convexe volumes weerkaatst, vallen in de holle vormen van het beeld sterk contrasterende, bijna zwarte schaduwplekken. Het model voor het beeld ontstond in 1969 maar Seated Woman in Rotterdam, het derde dat van het model gegoten werd, is vervaardigd in 1980. In 1984 werd het beeld aangekocht op initiatief van Wim Beeren, directeur van het Museum Boymans-van Beuningen in Rotterdam en in april plechtig onthuld. Het was een eerbetoon van de stad aan de Amerikaanse kunstenaar van Rotterdamse afkomst.
Willem de Kooning werd geboren op 24 april 1904 als zoon van een wijnhandelaar en een barjuffrouw, in de wijk het Oude Noorden. Op twaalfjarige leeftijd kwam hij in dienst bij de firma Gidding in Rotterdam waar hij werd opgeleid tot huis- en decoratieschilder. ‘s Avonds bezocht hij de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen; tegenwoordig de Willem de Kooning Academie geheten. In 1925 deed hij examen en in het voorjaar van 1926 vertrok hij naar de Verenigde Staten. Hier zou hij zich definitief vestigen. De eerste jaren voorzag hij met allerlei baantjes in zijn onderhoud, terwijl hij in de resterende tijd bleef schilderen. In 1935 raakte hij betrokken bij het Federal Arts Project, een vanwege de economische crisis door de Amerikaanse overheid geïnitieerd ondersteuningsplan voor kunstenaars. Met schilders als Arshile Gorky, Jackson Pollock en Franz Kline zou De Kooning bekend worden als één van de vertegenwoordigers het abstract expressionisme, de avant-garde kunststroming waarmee New York een toonaangevende positie in de moderne kunst verwierf. In 1953, juist toen hij succes kreeg met zijn abstracte schilderijen, exposeerde De Kooning een serie grote werken waarop monumentale, expressief geschilderde vrouwen dreigend op de toeschouwer af lijken te komen. Willem de Kooning weigerde onderscheid te maken tussen abstract en figuratief, en naast landschappen vormt de vrouw een centraal thema in zijn werk. Evenmin als in zijn schilderijen wordt het vrouwenlichaam in de sculpturen van De Kooning geïdealiseerd. De expressieve uitdrukkingskracht staat voorop en soms, zoals in Seated Woman, wordt het lichaam zelfs voorzien van een paar extra ledematen.
Willem de Kooning begon pas met het maken van sculpturen toen hij 65 jaar oud was. Tijdens een verblijf in Italië, in de zomer van 1969, ontmoette hij de beeldhouwer Herzl Emanuel die net in het bezit was gekomen van een kleine bronsgieterij, even buiten Rome. Hier boetseerde De Kooning een aantal kleine beeldjes in klei, ongeveer ter grootte van zijn eigen hand. Dertien van deze beeldjes werden afgegoten in brons. Een jaar later werd op aandringen van de bekende beeldhouwer Henry Moore besloten om een beeldje uit deze serie op te blazen tot monumentaal formaat. De keuze viel op Seated Woman, dat zo uitgroeide tot de huidige drie meter hoge sculptuur. De Kooning was zo enthousiast over het resultaat dat hij vervolgens direct op een dergelijke schaal wilde werken. Omdat hij zijn handen te klein vond voor het modelleren en boetseren van dit soort grote beelden, droeg hij drie paar werkhandschoenen over elkaar. Tot 1975 leek het boetseren voor De Kooning even belangrijk als het schilderen. In vijf jaar tijd zijn zo’n 25 bronzen sculpturen ontstaan, waarvan De Kooning een deel schonk aan het Stedelijk Museum in Amsterdam. Hij zei zijn sculpturen te beschouwen als ‘schilderkunst in drie dimensies’ en klei beschreef hij eens als ‘dikke verf’. De sculpturen van De Kooning liggen dan ook direct in het verlengde van zijn schilderijen; hij werkt met klei zoals hij schildert of schetst. Net als zijn schilderijen zijn zijn beelden al doende, vrijwel zonder voorstudies, tot stand gekomen. Al zijn grillig gevormde gestaltes zijn in één energieke uitbarsting ontstaan. Het expressieve, onafgewerkte karakter van Seated Woman is dan ook kenmerkend voor het gehele oeuvre van Willem de Kooning.
[noot van de redactie: Standing Figure en Reclining Figure zijn sinds 2005 in bruikleen van De Willem De Kooning Foundation, voor die tijd stonden zij in Boston. Seated Woman is eigendom van de stad.]
Literatuur
cat. willem de kooning: beelden en litho’s, Stedelijk Museum Amsterdam, Amsterdam 1976
cat. Willem de Kooning. Skulpturen, Josef Haubrich Kunsthalle Koeln, Keulen 1983
cat. Willem de Kooning. Sculpture, Matthew Marks Gallery New York, New York 1996
Baaij, H., Rotterdam Beeldengids Centrum, Rotterdam 2001