Radio Paleis Maashaven (2022), foto Boudewijn Bollmann
Tijdens de laatste dagen van 2022 kijken BKOR en SIR terug op een jaar vol prachtige projecten. Hoe hebben zij 2022 ervaren? En wat staat eraan te komen in 2023?
Sannetje van Haarst, Producer Sculpture International Rotterdam
Op welk project uit 2022 kijk jij graag terug?
Paleis Maashaven, een project van Sculpture International Rotterdam vóór en over Rotterdam Zuid was enorm enerverend! De uitvoering werd vanaf maart 2020 verhinderd door covid, waarna we elk half jaar opnieuw bekeken of en hoe alsnog zichtbaarheid te geven aan de eerder door uitgenodigde kunstenaars ingediende projectvoorstellen. Omdat niet zeker was of er überhaupt publiek aanwezig kon zijn, hebben Kim Bouvy en ik het programma Studio Paleis Maashaven ontwikkeld. Kunst in de publieke ruimte vanuit de lokale, inclusieve context met ruimte voor experiment met het gebruik van, jawel, radio!
Kim stelde het zondagse radioprogramma in het Gemaal op Zuid inhoudelijk samen. De omlijsting van Studio Paleis Maashaven werd gevormd door nieuwe en bestaande kunstwerken in de omliggende publieke ruimte in de Afrikaanderwijk. De deelnemende kunstenaars waren Ken Lum, Erik van Lieshout, Jeroen Jongeleen, Zoë Cochia (Galerie Niffo), Collectief Werk (Jeanne van Heeswijk), Operator Radio, Good Times Bad Times, Art Index, Boudewijn Bollmann, Leana van Boven, Roel Meelkop, 75B en vele anderen.
Welke nieuwe perspectieven heeft Paleis Maashaven opgeleverd?
Studio Paleis Maashaven was interessant door de nauwe samenwerking, ook inhoudelijk, met Kim Bouvy. Nieuw voor ons was het, nog niet vaak door BKOR en SIR ingezette medium radio om kunst en kunstenaars/initiatieven onder de publieke aandacht te brengen, zodat het programma voor iedereen toegankelijk was op het moment van uitzending of later. Wat van belang is, is dat uitstel geen afstel betekende. We konden enkele kunstenaars de ruimte te geven om hun voorstellen alsnog te realiseren, al was het misschien een paar jaar later. Zo werden Fontein Maashaven van Jeroen Jongeleen (eindelijk een fontein op Zuid, een omfietskunstwerk!) en Social Harbor – Moving Words van Collectief Werk in 2022 opgeleverd. Deze exceptionele, verfijnde, telkens opnieuw frisse kunstwerken zijn nog steeds te zien op Zuid, 24/7, voor iedereen.
Met welke projecten ben je op dit moment bezig?
Op dit moment zijn collega Isa en ik druk doende met de bijzondere collectie kunst in de openbare ruimte in Hoogvliet. We herplaatsen kunstwerken in dit meest groene gebied van Rotterdam. Daarbij zetten we kunstwerken op de kaart, samen met de enthousiaste landschapsarchitecten van Stadsontwikkeling. Ook is een groepje kunstliefhebbende bewoners betrokken. Wordt vervolgd!
Marjolein Geraedts, communicatie BKOR/SIR
Op welk projecten uit 2022 kijk jij graag terug?
Afgelopen jaar hebben we maar liefst twee publicaties uitgebracht, en dan ook nog eens monografieën over elk één beeld. Voor Gabo. Portret van een sculptuur is jarenlang onderzoek verricht. Zo zijn Sannetje van Haarst en Nienke Post diep in talloze beeldarchieven zoals dat van Het Nieuwe Instituut gedoken, en kunsthistoricus Patricia van Ulzen bezocht zelfs de bibliotheek van Yale om een nieuw hoofdstuk toe te voegen aan de biografie van Gabo en zijn naamloze sculptuur bij de Bijenkorf. Hoewel het kunstwerk al sinds 1957 aanwezig is in de stad, weet het de tijd nog steeds te trotseren dankzij zijn ingenieuze vorm waaraan iedereen zijn eigen betekenis kan geven. Dat is voor mij dan ook de kracht van dit boek: de vele invalshoeken van waaruit Het Ding wordt beschreven – vanuit de kunstenaar, de opdrachtgever en de architectuurexperts tot de Rotterdammers en toeristen die er dagelijks voorbij lopen en fietsen.
Eerder die maand presenteerden we een fraai en inhoudelijk erg interessant zakboekje over het Erasmusbeeld. Dit bronzen kunstwerk van Hendrick de Keyser werd vierhonderd jaar geleden, op 30 april 1622, onthuld in het centrum van Rotterdam. Ter gelegenheid van dit jubileum organiseerde CBK Rotterdam in samenwerking met Esther Didden een symposium, waarin sprekers als hoogleraar Ronald van Raak en Rijksmuseum-conservator Frits Scholten ingingen op een veelvoud aan thema’s, waaronder de geschiedenis van het beeld en het gedachtegoed van de humanist Erasmus. Al die bijdragen zijn opgenomen in dit boek, net als een flip-over van foto’s door Jannes Linders. Beide boeken zijn te koop in de boekwinkel van TENT Rotterdam.
Jeanine van Berkel, communicatie BKOR/SIR
Welk project uit 2022 is jou het meest bijgebleven?
2022 was een bijzonder jaar, want dit jaar bestond het Erasmusbeeld vierhonderd jaar. Daarom werd er op vrijdag 29 april door Sculpture International Rotterdam en BKOR, programma’s van CBK Rotterdam, het Symposium Erasmusbeeld 400 jaar | 400 jaar Stadscollectie Rotterdam over vierhonderd jaar Erasmusbeeld en het begin van de collectie kunstwerken in de openbare ruimte georganiseerd in de Laurenskerk. Dit beeld was het eerste publieke standbeeld voor een held van de geest in de Noordelijke Nederlanden. Heel bijzonder dus! Tijdens dit symposium kwamen de geschiedenis van het beeld, Erasmus zelf én de kunstcollectie van Rotterdam uitgebreid aan bod.
Op welke manier is je perspectief op kunst in de openbare ruimte veranderd door dit project?
Eén van de sprekers is mij in het bijzonder bijgebleven, namelijk Annet Zondervan, directeur CBK Zuidoost. Zondervan reflecteerde op het tumultueuze werkproces en de opening van het Amsterdamse monument voor Anton de Kom in 2006. Ze haalde de gevoeligheden aan rond de zwart-witverdeling van de werkgroep, toen bleek dat de witte werkgerelateerden niet dezelfde taal spraken als de zwarte bewoners. Zo had het overgrote deel van de Surinaamse Nederlanders uit de Bijlmer een gelijkende sculptuur verwacht, maar het uiteindelijk gekozen ontwerp van Jikke van Loon bestond uit een naakte man met een afgehakte hand. Na twaalf jaar kreeg CBK Zuidoost een herkansing met het Nelson Mandela Gedenkteken van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Mohau Modisakeng. Bij dit project speelde CBK Zuidoost een strikt faciliterende rol en werden alle beslissingen genomen door de zorgvuldig samengestelde werkgroep. Ik heb kunnen waarderen hoe er tijdens het symposium openlijk werd gesproken over pijnpunten uit een eerder proces en hoe deze verbeterd zijn in een tweede. Het goede nieuws is dat alle teksten, waaronder ook de voordracht van Zondervan, terug zijn te lezen in de gelijknamige publicatie, verkrijgbaar bij de boekwinkel van TENT Rotterdam!
Isa Leijdekkers, junior projectleider BKOR
Op welk project uit 2022 kijk jij graag terug?
Een van de projecten van 2022 waar ik met veel plezier op terugkijk is Opgerolde krant van Kunst & Vaarwerk, de muurschildering die afgelopen voorjaar volledig is gerestaureerd. Het was een van mijn eerste projecten als junior projectleider bij BKOR, waar ik in januari dit jaar ben begonnen. Het werk bevindt zich sinds 1981 bij metrostation Zuidplein en was erg toe aan een opknapbeurt. Het meest bijzondere aan het restauratieproject is dat het werd uitgevoerd door dezelfde mensen die de schildering ruim veertig jaar geleden op de zuil hebben aangebracht. Het was ontzettend leuk om het gehele proces van ongeveer vijf weken te volgen en te zien hoe de voorpagina van Het Vrije Volk letter voor letter opnieuw tevoorschijn kwam op de pilaar.
Hoe verliep de samenwerking met de kunstenaars en restaurators?
Hans Citroen van Kunst & Vaarwerk kwam de originele foto uit de krant langs brengen, zodat die als voorbeeld kon dienen voor de handgeschilderde, uitvergrote afbeelding. Zodoende kon hij ook af en toe het werk van de mannen beoordelen. Het was een fijne samenwerking, waarbij de uitvoerders mij veel hebben bijgebracht over de wereld van muurschilderingen en restauraties. Daarnaast is het een mooi voorbeeld van een project in de openbare ruimte waarbij veel verschillende partijen betrokken zijn, en die elk hun eigen wensen hebben. Op meerdere vlakken was het een zeer leerzaam project, maar ik heb vooral genoten van de aandacht en betrokkenheid waarmee de restauratie is volbracht. Een pilaar waar ik voorheen zomaar langsliep, voelt nu echt wel een beetje eigen.
Ove Lucas, directeur CBK Rotterdam
Op welk project in 2022 kijk jij graag terug?
Poeh, dat is een lastige vraag. Er gebeuren zulke fantastische dingen op dit gebied, nieuwe beelden, maar ook restauraties, bijeenkomsten met buurtbewoners, debatten. Dat is echt een moeilijke keuze, maar ik denk dat ik gewoon eens kies voor een kleine hommage die tegelijkertijd een première is! Dit jaar hebben we met Dees Linders, voormalig artistiek leider van SIR, drie video’s gemaakt over Rotterdamse beelden waar zij bij betrokken was. Dees ging gedwongen zonder veel ophef met pensioen tijdens de pandemie en we vonden dat er toch nog iets gedaan moest worden. Haar prachtige vertellingen bij de beelden van Cosima von Bonin, Elmgreen & Dragset en Susan Philipsz tonen de passie van Dees voor kunst in de publieke ruimte op de haar kenmerkende wijze: eigenwijs, erudiet en liefdevol.
Nienke Post, collectiebeheerder BKOR
Op welk project uit 2022 kijk jij graag terug?
Eind oktober hebben we alweer de vijfde routekaart uitgebracht! Omdat we de schildering Opgerolde krant (1981) van Kunst & Vaarwerk dit jaar volledig gerestaureerd hebben, wilden wij starten bij dit geweldige kunstwerk op het busstation Zuidplein. Vanaf daar gaat de route langs verschillende kunstwerken in de Millinxbuurt en Afrikaanderwijk richting de Erasmusbrug. Vervolgens loopt de route over de Coolsingel en het Weena naar het Centraal Station. De Kunstroute Rotterdam, van Zuidplein naar Centraal Station geeft wederom een heel mooi overzicht van beeldende kunst in de openbare ruimte. Op de kaart staan dit keer 38 kunstwerken afgebeeld met mooie foto. Voor de tweede keer zijn we een samenwerking aangegaan met Stichting Oren en Ogen Tekort, die bij elk kunstwerk een beeldbeschrijving heeft gemaakt voor mensen met een visuele beperking. Tijdens de presentatie liepen we met twintig belangstellenden langs een deel van de route. Het was erg mooi om te zien hoe mensen met een visuele beperking op deze manier meer van beeldende kunst kunnen genieten.
Kunnen we het komende jaar weer een nieuwe routekaart verwachten?
Wij proberen elk jaar een routekaart te maken, omdat het een hele mooie manier is om zowel oude als nieuwe kunstwerken, alsook bekende en minder bekende werken bij elkaar te brengen. Met behulp van goede foto’s en korte teksten proberen we bewoners en geïnteresseerden te informeren over hoeveel kunst er aanwezig is in de stad. Elk jaar selecteren we een ander gebied, zodat we hopelijk op termijn voor heel Rotterdam een mooie kaart hebben kunnen maken. Daarbovenop: begin 2023 zullen de kaarten op een verbeterde en meer gebruiksvriendelijke manier worden gepresenteerd op www.bkor.nl. In een later stadium volgt nog een andere ontwikkeling op de website. De website van BKOR trekt drie- tot vierduizend bezoekers per maand, daar ben ik heel erg trots op. Mijn voornemen voor 2023 is de website nog beter te maken en ‘m nog meer uit te breiden!
Maartje Berendsen, freelance projectleider BKOR
Op welk project uit 2022 kijk jij graag terug?
Afgelopen jaar heb ik volop genoten van de samenwerking met kunstenaar Maud van den Beuken. Het was een plezier om samen haar het project Groot water reist langs de Nieuwe Maas op te zetten en uit te voeren. Haar sculptuur Groot water, een afgietsel van de bodem van de Mississippi, ontmoette onze rivier en reisde op een trailer langs de oevers. Onderdeel van het werk waren de drie gesprekken die Maud met verschillende deskundigen voerde over de rivier. De vragen die ze stelde aan deze mensen, én aan het publiek dat aanwezig was, zijn urgent en belangrijk.
Welke nieuwe inzichten heb je opgedaan tijdens dit project?
Niet alleen de inhoudelijke gesprekken, maar ook de drie verschillende locaties gaven me nieuwe inzichten. Het praten over de rechten van de rivier als levende entiteit, op een plek langs de Maas die ik nog niet kende, leverde daadwerkelijk een andere manier van kijken op. Als het aan Maud, haar gesprekspartners en het publiek lag, had de reeks gesprekken een stuk langer kunnen zijn. Maar gelukkig hebben we de film nog! Deze is binnenkort te zien via de website van BKOR.
Wat kunnen we het komende jaar verwachten?
Voor 2023 verheug ik me op de komst van een prachtig kunstwerk van Maria Roosen op de begraafplaats in Crooswijk: Huilende zon. Het wordt net zo mooi als zijn titel.
Marjolijn van der Meijden, projectleider BKOR
Op welk project uit 2022 kijk jij graag terug?
In het gevelkunstwerk Sash herken je de hand van de meester. De Rotterdamse kunstenaar Ron van der Ende heeft een monumentaal werk, in de vorm van een schuifraam, gemaakt voor Kralingen aan een gevel op de kop van de Voorschoterlaan. De aandacht die hij heeft besteed aan elk aspect van de totstandkoming van zijn ontwerp vanaf de houtkap, het droogproces en het ritme van de montage, maken het werk af. Ondanks de vele randvoorwaarden waaraan een gevelwerk moet voldoen, heeft Ron met Sash het autonome karakter van zijn ontwerp vanaf het eerste moment weten te behouden. Zijn eerste kunstwerk in de publieke ruimte is als vanzelfsprekend geslaagd. Ron maakte met zijn dochter Mila een video-impressie van de totstandkoming, van boom, naar plank, naar Sash.
Kun je iets vertellen over de samenwerking met de kunstenaar?
Slim, precies en stoïcijns. Ron wacht niet op vragen – wat mag er wel of niet – maar leverde een zo compleet mogelijk doordacht ontwerp aan. Hij wil die vragen dus voor zijn. Dat bracht ook direct een enorme hoeveelheid details met zich mee die we met elkaar hebben doorgewerkt. ‘We’, dat zijn dus onder anderen Woonstad – de eigenaar van het appartementencomplex, bewoners die het initiatief namen, Vincent Petit die de metalen ophanging uitvoerde en de ambtenaren die meedachten. En dan de vergunning… Zijn werkwijze is duurzaam, ambachtelijk en uniek. De Rotterdamse beeldencollectie is een prachtig kunstwerk rijker, tot stand gekomen mede dankzij bijdragen van verschillende fondsen.
Waar ben je momenteel mee bezig? Wat kunnen we het komende jaar verwachten?
Voor het komende jaar verwachten we nóg een oplevering van een Rotterdamse kunstenaar. Het Razziamonument Rotterdam door Anne Wenzel aan de Parkkade. Ook zij laat elk stukje van haar (keramisch) ontwerp door de eigen handen gaan: een gigantisch ambachtelijk proces. Altijd behoudt ze zelf de regie, net als Ron van der Ende. Met foto’s en filmbeelden maakt ze de publiek deelgenoot van het creëren. Let dus op onze sociale media voor de iconische foto’s die Lotte van Stekelenburg maakt van de beeldhouwer aan het werk! Vanaf deze plek geef ik ook graag mijn complimenten aan de initiatiefnemers van het Razziamonument die dit project mogelijk maken.
