Pam Emmerik: God is goed, maar Rotterdam is beter!

Pam Emmerik: God is goed, maar Rotterdam is beter!

Anita (2001), foto Jannes Linders


Het stomste beeld dat ik ken op deze wereld staat in de grandioze rivier de Ebro middenin de Catalaanse stad Tortosa.

Het is een hoge zuil waarop een keizerlijk-symbolische adelaar suf op zijn kont zit. Het beeld is gemaakt in opdracht van de vuige dictator Franco, om de slag van de Ebro te memoreren. Tijdens de zomer van 1938 zou die veldslag, die overigens beslissend zou zijn voor de afloop van de hele Guerra Civil, plaatsvinden. In de nacht van 25 juli trokken de republikeinse troepen in wrakke sloepen en over pontonbruggen de rivier over.

De slag van de Ebro was een desperate poging om de ganse wereld te laten zien dat de wettige, republikeinse regering van Spanje niet vleugellam was, hetgeen ten koste van talloze soldatenlevens faliekant mislukte… Wat zo vreemd is aan het beeld dat in de Ebro staat, is dat het de totale onoverwinnelijkheid van de franquisten in volle glorie zou moeten uitbeelden, maar, zo vraag je je af, een adelaar op zijn reet gepleurd, dat beeldt toch niet anders dan complete mislukking van dictator Franco uit? Er is in de verste verte geen spoor van glorie in te bekennen! Ik heb het rondgevraagd in Tortosa, of die adelaar in 1939 al zo zielig op zijn kont zat, of dat het vogelsymbool pas tientallen jaren later van zijn sokkel afgemept werd, toen zijn grimmige opdrachtgever Franco eindelijk zo dood was als een platgereden kip… maar iedereen die ik sprak bezwoer me juist dat het beeld oorspronkelijk al niet meer dan een arme zittende reuzenkip was…

Een veel en veel liever beeld dat ik óók goed ken, staat op de middenberm van het Eendrachtsplein in Rotterdam, het is namelijk de ‘Anita’ van David Bade uit 2001. Het beeld is oorspronkelijk uit klei en purschuim en gevonden voorwerpjes samengesteld, dat vervolgens keurig afgegoten is in polyester, maar gelukkig is het niet verordonneerd door een valse dictator-schnuck! Anitaatje van Bade schijnt een monument voor stedelijke dynamiek en jeugdcultuur voor te stellen, bueno, dat zal mij m’n reet roesten, de gedachte die het bij mij oproept is dat een of andere museummedewerker het per ongeluk op het Eendrachtsplein vergeten is, de sukkel, omdat hij zijn aandacht op zijn al koudwordende patatje oorlog gericht had, en het beeld van Bade daarom op weg naar het Boijmans gewoon uit het oog verloor, en sindsdien is de arme Anita keurig blijven staan, wachtend op verlossing (die nooit komt, voor niemand niet). Voor de openbare ruimte op het plein biedt ‘Anita’ geen verrijking, het beeld staat er alleen maar triestig te wachten op een meer verantwoordelijke museummedewerker die haar een juiste inpandige bestemming geeft…

Van een ander stedenbouwkundig kaliber is de prachtige sculptuur ‘Cascade’ uit 2010, van Joep van Lieshout, die is neergezet op het Churchillplein, ook in het centrum van Rotterdam. Het beeld bestaat uit een stapeling van achttien olievaten tot een zuil van bijna negen meter hoog. Uit de vaten druipen her en der mensfiguren, het zijn allemaal anonieme wezens in nogal dramatische houdingen. Alle elementen, zowel mensen als vaten, zijn vormgegeven in een somber ogend blauwig groen polyester. De vaten en de mensen zijn versmolten tot één geheel, dat ons het weinig vrolijke wereld- en mensbeeld van Joep van Lieshout toont. Vooral goed aan Cascade is dat het zijn omgeving ruimhartig beïnvloedt, wat dus maakt dat het beeld zeer aanwezig is in de openbare ruimte, die ook door alle mensen in de stad wordt gedeeld, en daarom kan ‘Cascade’ dus een “volksbeeld in de ware zin van het woord” genoemd worden. Namelijk, iedereen kan het zien, iedereen kan het snappen, en tenslotte kan iedereen het mooi vinden (of kut met peren, dat kan ook). Ik vind het mooi.

Er zijn talloze meesterwerken buiten in de stad Rotterdam aan te wijzen, observeer het scheepvaartsmonument van Carasso maar eens goed, in stedenbouwkundig opzicht is dat vrijwel perfect te noemen, of mediteer fantastico bij de ‘gebroken’ metalen cirkel van Ad Dekkers, die helaas op de volkomen verkeerde plek geparkeerd staat, overigens niet zo ver van een ander meesterwerk. Het meesterwerk dat ik bedoel heeft zelf weinig stedenbouwkundig effect, maar is daarentegen rijk aan puur poëtische kracht, het heet ‘Elevazione’ en is van de Italiaan Giuseppe Penone… Het werk bestaat uit een heksenkring van vijf nog levende elzen, bomen die al jong in een cirkel geplant zijn, en die tezamen een reusachtige bronzen boom de lucht in tillen langs het water op de Westersingel in Rotjeknor. Incredible! Penone is een van de kanjers van de Arte Povera oftewel de rete-arme kunst. Vooral belangrijk daarin is de tegenstelling tussen natuur en cultuur. Op een bijzondere manier heeft het werk van David Bade ook wel raakvlakken met de Arte Povera. De strenge denkbeelden van de Kunst der Armoede zullen hem vast aanspreken. Maar Penone’s ‘Elevazione’ is waarachtig een Arte Povera kunstwerk, dat de oerkracht van de natuur verkiest boven al het andere op aarde, en ons dus eigenlijk woordeloos zegt dat onze verafgoodde god Geld niets meer waard is dan een emmertje stront.

24 januari 2012

Kunstwerken