SIR toen en nu
SIR is het internationale programma kunst en publieke ruimte van CBK Rotterdam. Het hart van SIR wordt gevormd door de bijzondere collectie kunstwerken in de publieke ruimte van Rotterdam, ongeveer 70 jaar bestrijkend. De drie boegbeelden van Rotterdam, de Zadkine, de Gabo en de Moore – voor de stad gemaakt in opdracht van particulieren in de wederopbouwperiode na de verwoesting van het centrum – waren voor de gemeente aanleiding om zelf het heft in handen te nemen voor de opbouw van een collectie internationale kunstwerken van hoge en gedurfde kwaliteit. De SIR-collectie bestaat nu uit 65 werken.
De Stadscollectie van de stad BKOR en SIR
Deze A-collectie (SIR) is deel van het geheel aan kunstwerken van de gemeente Rotterdam, de Stadscollectie. Deze wordt beheerd door BKOR (Beeldende Kunst & Openbare Ruimte), programma van CBK Rotterdam, en Stadsherstel.
Uniek tweekoppig beleid Kunst en de Stad
Rotterdam heeft met deze twee programma’s, SIR (internationaal) en BKOR (lokaal), een uniek beleid ten aanzien van kunst en de publieke ruimte. Juist het verschil in visie en benadering maakt de twee programma’s complementair. Dit biedt de stad een uitgelezen kans voor een toegankelijke en zeer diverse aanpak van de discipline kunst en de publieke ruimte, voor een breed publiek: lokaal, landelijk en internationaal. Waar BKOR uitsluitend in opdracht werkt van de gemeente, wijken, woningbouwverenigingen, scholen en vooral met Rotterdamse kunstenaars, opereert SIR vooral op eigen initiatief, ontwikkelt naast en met de collectie een programma, verwijlt lange tijd in een bepaald gebied voorafgaand en parallel aan grootscheepse herstructurering van dat gebied (zeven jaar lang Coolsingel met Eerbetoon aan een Avenue, drie jaar lang rond de Maashaven met Paleis Maashaven). Tezamen bieden deze programma’s van CBK een fascinerend inzicht in de discipline en historie van kunst en publieke ruimte en de diverse visies die er naast elkaar bestaan.
Het programma van SIR
SIR ontwikkelde de afgelopen tien jaar – waarin zowel de kunst als de steden in een enorm tempo veranderden – een werkwijze waarin de permanente werken van de collectie worden verweven met een actueel programma dat de stukken van de collectie telkens nieuw leven inblaast (zie de kunstwerken van Paul McCarthy, Naum Gabo, Ossip Zadkine, Elmgreen & Dragset en Cosima von Bonin) en onderzoekt doorlopend de rol van SIR en de kunst in de complexe publieke ruimte van Rotterdam.
Het programma neemt vele vormen aan, afhankelijk van het gebied en de situatie waarin we werken. Het omvat experimenten met tijdelijke werken en tentoonstellingen in samenhang met de permanente werken van de collectie, performances, tours, lezingen, workshops, cinema. Het gaat bovendien vergezeld van analyses, essays en videodocumentaires over de kunstwerken, waarin bijvoorbeeld verslag wordt gedaan van het ontstaan van Cascade van Joep van Lieshout, het transport en de herplaatsing van het beeld van Henry Moore, de restauratie van de Gabo, en de zeven levens van de Elmgreen & Dragset.
Kennisoverdracht, communicatie en educatie zijn expliciet inhoudelijk deel van het geheel. Het samengaan van collectie en actueel programma maakt de SIR-collectie springlevend en het gesprek met de stad en haar bewoners on-going.
De Collectie
SIR beheert de circa 65 kunstwerken die de topcollectie vormen van de stad, en waartoe uitzonderlijk internationaal erfgoed behoort zoals de Naum Gabo, de Zadkine en de Henry Moore en het 17e-eeuwse standbeeld van Desiderius Erasmus van Hendrick de Keyser. De collectie is eigendom van de stad, met uitzondering van de werken van Naum Gabo, Henry Moore, Karel Appel en Umberto Mastroanni.
De historie van SIR voorheen IBC , de Internationale Beelden Collectie
De verzameling kunstwerken van internationale statuur kent een historie die begint bij de Wederopbouw, met aankopen door particulieren van de Gabo, de Zadkine en de Henry Moore, de drie ‘hoofdrolspelers’ in de Collectie. De verwerving van kunstwerken door gedreven particulieren, particuliere stichtingen en bedrijven, vaak bijgestaan door kunsthistorici en kunstenaars, vond in die jaren veelvuldig plaats. In 1960 besloot de gemeente Rotterdam dat het belang van internationale en spraakmakende beelden voor de stad zo groot was dat het internationale beleid door de stad gedragen en gecontinueerd zou moeten worden. De Commissie Stadsverfraaiing werd in het leven geroepen. Tot eind jaren 1970 zorgde zij voor de verlevendiging en internationalisering van de openbare ruimte met kunstwerken. Maar liefst 21 beelden van kunsthistorische waarde werden aangekocht – onder meer de Rodin en de Laurens (beeldenterras), de Calder in Hoogvliet, de Rickey op het Binnenwegplein en de sculptuur van Phillip King in het Zuiderpark. Nadat de Commissie Stadsverfraaiing eind jaren 1970 een stille dood was gestorven, stelde het gemeentebestuur in de jaren erna nog verschillende commissies in om het internationale beleid voor kunst in de openbare ruimte hoog te houden. Met als resultaat onder meer sculpturen van Günter Förg, Coop Himmelb(l)au en Richard Artschwager. Na 1988 werd het stil omtrent het grootstedelijk beleid. Pas elf jaar later, op 8 december 1999 werd ter gelegenheid van Rotterdam Culturele Hoofdstad 2001, het internationale beleid weer opgepakt. Er werd een (tijdelijke) commissie in het leven geroepen onder leiding van verzamelaar/zakenman Joop van Caldenborgh (oprichter Museum Voorlinden) en projectleider Hans Abelman, waarbij de organisatie lag bij CBK Rotterdam. Samen met een aantal adviseurs zorgden zij voor het alom bekende beeldenterras op de route van Centraal Station naar het museumkwartier en door naar de rivier.
Vanaf 2006: IBC wordt SIR
Rond 2003 dreigde de malaise weer toe te slaan wat betreft de aandacht voor de internationale collectie. Dit werd gekeerd door het toenmalige college van BenW onder leiding van burgemeester Opstelten, die het belang van de internationale beeldencollectie voor de stedelijke economie en de gewenste creatieve mentaliteit van de stad en haar inwoners onomwonden erkende. Toch duurde het tot 2007 tot het werk aan de collectie opnieuw opgepakt kon worden, nu met kunsthistoricus Dees Linders als artistiek leider met als specialiteit ‘kunst en de publieke ruimte’, bijgestaan door een adviescommissie met directeur NAI Aron Betsky als kortstondig voorzitter, gevolgd door Hans Andersson. Dees Linders veranderde al snel de naam in Sculpture International Rotterdam – kortweg SIR – om de internationale allure en ambitie te benadrukken evenals het streven om er een structurele organisatie van te maken.
Een andere stad, een andere kunstwereld
In een stad en kunstwereld die beide onderhevig waren aan snelle transformaties, begon SIR eind 2007 met haar voortdurende onderzoek naar de rol van kunst in een veranderende stad met een dynamische, zeer diverse bevolking en een intrigerende en steeds complexer wordende publieke ruimte. Publiek en daarmee kennisoverdracht kwam eindelijk overal hoog op de agenda. Voor SIR betekende dit allereerst het maken van een uitgebreide website met veel informatie op diverse niveau’s en met bijzonder beeldmateriaal. In 2011 werd SIR erkent als structurele, hoewel zeer kleine organisatie. Nadat SIR losgekoppeld werd van BenW, betekende dit ook het slot van de door BenW aangestelde adviescommissie plus voorzitter. De rol SIR, haar artistiek leider en de door haar aangestelde adviseurs veranderde hiermee: relatief onafhankelijk, met een bescheiden budget uit het Fonds Stadsverfraaiing en de steun van Stadsontwikkeling en Stadsbeheer. Bovenal van invloed is het feit dat SIR vanaf dat moment éen van de zovele marktpartijen werd.
Gebieden en programma
De aandacht ging vanaf 2007 in overleg met Stadsontwikkeling uit naar een heel ander soort gebied: het intrigerende en complexe publieke domein van de Coolsingel, aan de vooravond van een op handen zijnde grote herstructurering. Daarnaast liep een opdracht voor een groots kunstwerk voor het toekomstige nieuwe station plus omgeving, een monument voor het ontstaan van Rotte Dam stond al tien jaar in de wacht en Zuidplein dat aangepakt zou gaan worden.
Coolsingel | Meerjarenplan 2008 –2017 en verder….
Het werkterrein van SIR werd met name de Coolsingel, dé stadsboulevard die hard toe was aan het heruitvinden van zichzelf als hedendaagse bruisende publieke ruimte. SIR veranderde de gebruikelijke aanpak en missie van de IBC, zoekend naar actuele vormen van publieke kunst die zich konden verhouden tot het publiek en de veranderende stad en de reeds bestaande collectie op de boulevard. Naast de collectie maakte SIR een programma waarin oude en nieuwe permanente en tijdelijke kunstwerken, versterkt werden met programma’s met tentoonstellingen, films, performances, tours, essays en onderzoek. SIR wilde op die manier de eigenheid en potentie van de Coolsingel tonen en de urgente van een interessante vooral publieke ruimte voor deze tot verkeersader en shoppingmall verworden centrumboulevard (zie het Coolsingel-programma). Begin 2017 werd het meerjarenprogramma Coolsingel symbolisch afgesloten met de melancholische Seven Tears, een geluidslandschap van de Schotse kunstenaar Susan Philipsz onder de Erasmusbrug op het Willemsplein. Voor SIR betekende dit tevens de opmaat om de rivier over te gaan naar Rotterdam Zuid met het meerjarenplan in wording Paleis Maashaven (2017–2020 – en verder… ).
Kennisoverdracht
Voor SIR vallen het ontwikkelen van kunstwerken en programma’s, kennisoverdracht, educatie en citymarketing samen. Het is een inhoudelijk geheel en de collectie is eigendom van de bewoners van Rotterdam. Waar mogelijk worden de kunstwerken in de collectie steeds opnieuw in een ander licht getoond. Door onder meer te laten zien dat de immer veranderende stad en het publiek ook de betekenis van de werken verandert; en dat nieuwe kunstwerken de betekenis van oudere stukken in de collectie veranderen.Zo werkt SIR voortdurend aan een levende collectie.
Z-Files: Kunst en de Stad
De Z-Files zijn geboren uit besloten workshops met genodigden die SIR organiseerde. Hier legden we de betekenis van kunst en kunstenaar voor de publieke ruimte op de divan en onderzochten de mogelijkheden. Omdat velen de beslotenheid hiervan betreurden is SIR nu – samen met BKOR- verder gegaan als de Z-Files: maandelijkse bijeenkomsten met lezingen, presentaties, films en excursies waarin kunst, de publieke ruimte en de stad aan bod komen.
Z-Files krant
SIR en BKOR geven samen de Z-Files krant uit. De eerste editie verscheen in september 2014. Ove Lucas, directeur van CBK Rotterdam schreef in de introductie: “BKOR en SIR doen er alles aan om Kunst en de Stad voortdurend opnieuw uit te vinden. De stad beweegt, de kunst beweegt mee. Deze twee programma’s van CBK Rotterdam, met ieder een geheel eigen karakter, maken het mogelijk de stad op hoog niveau te verrijken en de activiteiten van kunst in de publieke ruimte te verdiepen. Z-files, Kunst en de Stad staat met de dynamische Z (van Zadkine) in het logo voor een programma van reflectie op de activiteiten van BKOR en SIR. Deze krant is daar een voorbeeld van.”
SIR team
Artistiek leider Dees Linders (per 29 maart 2020 niet meer werkzaam bij SIR)
Productie Sannetje van Haarst
Adviseurs SIR
(met de pensionereing van Dees Linders zijn onderstaande adviseurs momenteel niet actief voor SIR)
Maziar Afrassiabi, directeur Rib artspace
James Beckett, kunstenaar, curator
Nathanja van Dijk, directeur Kunsthal Rotterdam
Jaap Guldemond, directeur tentoonstellingen Eye Filmmuseum
David Jablonovski, kunstenaar, curator
Reinaart Vanhoe, kunstenaar, curator
Externe adviseurs & medewerkers
Vormgeving 75B
Redactie website Mariska van den Berg
Financiën Alexander Ramselaar
Communicatie CBK Rotterdam
Techniek Machiel Kunst
Team Programma Paleis Maashaven 2017 – 2020 (en verder)
Programmamaker Dees Linders
Operationeel manager Miranda Nauta, ondersteund door Sannetje van Haarst
Inhoudelijk adviseurs (speciaal voor dit programma aangesteld uit de adviescommissie) Maziar Afrassiabi en Reinaart Vanhoe
Curator tentoonstelling Kris Dittel