Moeder en kind (2001)

Carel Visser

Beeldenterras Westersingel in 2006, foto Toni Burgering

Beeldenterras Westersingel in 2006, foto Toni Burgering

schetsontwerp Carel Visser

schetsontwerp Carel Visser

foto Pieter Vendermeer

foto Pieter Vendermeer

Het kunstwerk

Het expressieve beeld met de titel Moeder en kind van de Nederlandse kunstenaar Carel Visser is geplaatst in 2001. Het is een assemblage waarin allerlei gevonden objecten en afvalmaterialen samengevoegd zijn tot een geheel, dat in brons is afgegoten. De oorspronkelijke onderdelen waaruit de sculptuur is opgebouwd zijn nog herkenbaar, maar roepen in deze samenstelling ook nieuwe associaties op.

In het afgietsel herkennen we een gevouwen staalplaat, een pop, ijzerdraden, stukken betonijzer, buizen en ander metaalafval. De onderdelen vormen samen een associatief geheel, waarin de figuren van moeder en kind te onderscheiden zijn. De vormen van de moederfiguur zijn ruw en puntig, haar lijf en ledematen uitgesproken hoekig. Haar woeste kop met een ruig ‘kapsel’ van betonijzer torent hoog boven het geheel uit, aan haar voeten ligt een garde. De grillige vormen van de moeder contrasteren met de gladde, ronde vormen van het kind, dat is afgegoten van een plastic kinderpop. De sculptuur als geheel doet rauw aan, de behandeling van het gehele oppervlak met salpeterzuur draagt daar nog aan bij.

Jaar
2001
Locatie
Westersingel 38-41
Afmeting
250 x 190 x 210 cm
Materiaal
brons
Opdrachtgever
Gemeente Rotterdam
Eigenaar
Gemeente Rotterdam

De plek

Sinds 2001 verrijkt de sculptuur Moeder en kind van Carel Visser het beeldenterras aan de Westersingel. Visser is de enige Nederlandse beeldhouwer die hier met een werk vertegenwoordigd is. Ook is dit het enige beeld op het terras dat niet kant-en-klaar werd aangekocht, maar dat in opdracht van de gemeente Rotterdam is vervaardigd.

De keus voor een object van Carel Visser lag niet direct voor de hand. Het overkoepelende thema dat de kunstwerken op het beeldenterras verbindt, is de verbeelding van de menselijke figuur. En hoewel het gewicht van Vissers oeuvre de keus voor zijn werk rechtvaardigt, sluit zijn houding ten opzichte van het thema niet naadloos aan: Visser heeft zich altijd nadrukkelijk verzet tegen de dominantie van de menselijke figuur in de beeldhouwkunst. Toch vond de Commissie Internationale Beelden Collectie dat een van Nederlands belangrijkste beeldhouwers van de twintigste eeuw niet in het overzicht mocht ontbreken. Aangezien er van Carel Visser geen beeld binnen het thema ‘mens’ beschikbaar was, verzocht de Commissie Internationale Beelden Collectie hem er een te maken.

Na overleg met de commissie en een verkenning van de beoogde locatie (tussen Wotruba’s Liggende figuur en Laurens’ La grande musicienne), vervaardigde Visser een schaalmodel. Het was niet de bedoeling om dit exact uit te vergroten, het diende om de intentie voor het uiteindelijk werk over te brengen. Door de techniek waarmee Visser werkt, het afgieten van assemblages met daarin unieke gevonden materialen, is een exacte uitwerking van zo’n schaalmodel onmogelijk. Je zou kunnen zeggen dat het definitieve beeld samenvalt met een model op ware grootte.

Carel Visser

Carel Visser

Carel Visser (Papendrecht, 1928-Le Fousseret, 2015) heeft  is een kunstenaar die de naoorlogse kunstgeschiedenis actief heeft meegemaakt en de beeldhouwkunst in deze periode mede heeft vormgegeven. Na zijn studie Bouwkunde aan de Technische Hogeschool te Delft bezocht hij de Haagse Academie voor Beeldende Kunst. In de periode van ruim vijftig jaar die daarop volgde, onderzocht hij fundamentele sculpturale kwesties als opbouw, aanzicht, ruimte en verbinding tussen volumes.

Zijn vroege beelden, die omstreeks 1950 ontstonden, stellen voornamelijk dier- en plantfiguren voor. Vanaf halverwege de jaren 1950 laat hij de figuratie los en werkt hij voornamelijk geometrisch-abstract. Hij gebruikt ijzeren balken, platen en staven die hij aan elkaar last. De afwerking van deze beelden (rechte lijnen die niet precies recht zijn, lasnaden die niet worden weggewerkt) weerspiegelt zijn weerzin tegen oppervlakkige perfectie. Belangrijke thema’s zijn het onderzoek naar de werking van stapelingen, kantelingen, rotatie en spiegeling in de ruimtelijke sculptuur.

Naast ruimtelijke objecten en installaties maakte Visser tekeningen, houtsneden en collages. Vooral uit de collages – waarvan het materiaalgebruik steeds gevarieerder werd en waarvan het vergankelijke karakter aan de arte povera doet denken – blijkt de invloed van deze tweedimensionale experimenten op zijn ruimtelijk werk.

In zijn assemblages verwerkt Visser zeer diverse materialen, (gevonden) voorwerpen en vormen, die tezamen in brons werden afgegoten. Later voegde hij ook slappe, minder conventionele materialen toe aan zijn repertoire, zoals leer en rubberen autobanden. Zijn abstracte beelden worden dan opener van karakter. Na de jaren 1980 keert in zijn werk de figuratie steeds meer terug, maar alleen rond 2000 verbeeldt hij een enkele menselijke figuur.

Klik hier voor de aflevering van Hollandse Meesters over Carel Visser

Bekijk alle kunstenaars

Moeder en kind

Carel Blotkamp

Een aantal van de op het beeldenterras aan de Westersingel bijeengebrachte beelden stond vroeger geïsoleerd elders in de stad, maar de herplaatsing heeft er een zekere meerwaarde aan gegeven. Gezamenlijk bieden ze een staalkaart van de uiteenlopende manieren waarop de menselijke figuur in de moderne beeldhouwkunst is behandeld.

L’homme qui marche van Auguste Rodin, hoe eigenzinnig ook in de bewerking van het oppervlak en de fragmentering van het lichaam, staat nog in een eeuwenlange figurale traditie. De beelden van Henri Laurens, Umberto Mastroianni en Fritz Wotruba daarentegen vertolken een typisch twintigste-eeuwse opvatting. De proportionering, de vormgeving van de lichaamsdelen en de verbindingen daartussen, alles blijkt in principe open voor beslissingen die sterk afwijken van de klassieke normen. Het beeld dat daaruit resulteert is in feite een hybride: een soort tussenvorm tussen mens en muziekinstrument bij La grande Musicienne van Laurens, tussen mens en machine bij Het Afscheid van Mastroianni, tussen mens en stad bij de blokkenstapeling Liggende figuur van Wotruba.

De commissie die verantwoordelijk was voor de inrichting van het beeldenterras wilde de lijn doortrekken naar het heden en koos voor aanvulling met werk van Joel Shapiro en Carel Visser, de enige Nederlandse beeldhouwer in dit gezelschap. Shapiro heeft in het laatste decennium veel sculpturen gemaakt met de mens als thema; bij hem kon worden volstaan met een aankoop. Visser kreeg een opdracht. Hij is binnen het thematische kader van de reeks geen voor de hand liggende keuze. Zijn hele oeuvre, dat nu een periode van bijna vijftig jaar beslaat, kan namelijk gezien worden als één groot verzet tegen de dominantie van de menselijke figuur in de beeldhouwkunst. Ook in technisch opzicht komt dat verzet tot uitdrukking. In de figurale traditie is het hakken of boetseren en gieten van een figuur de regel. Visser heeft zich daar altijd verre van gehouden. Zijn sculpturen zijn uit ijzer gesneden en gelast, of, zoals in de laatste 25 jaar regelmatig het geval is, geassembleerd uit de meest uiteenlopende materialen en bestaande voorwerpen.

In Vissers vroegste werk van omstreeks 1950 komen een enkele kop, een paar spichtige figuurtjes en een stapeling van acrobaten voor, maar verder speelt de mens nauwelijks een rol. Wel komen we in grote getalen dieren tegen, vogels, paarden, honden en objecten van natuurlijke of culturele aard, een bloem, een rietstengel, een luchtschip. Dan volgt tussen ongeveer 1955 en 1970 een periode van overwegend abstracte sculpturen, al roepen ook die vaak, en niet toevallig, associaties op met dieren en dingen. Vanaf 1970 wordt dat associatieve aspect weer sterk benadrukt, zowel in de titels van de werken als in de vormentaal en het gevarieerde materiaalgebruik. Opvallend is dat naast dierfiguren ook landschappelijke en stedelijke elementen van grote omvang tot onderwerp zijn gekozen: de golven van de zee, een regenboog, een rivier, berghellingen, een brug. Het is voor een beeldhouwer een zeer ongewone thematiek.

Dat Visser voor het beeldenterras een bronzen beeld heeft gemaakt, en dan nog wel met het traditionele thema moeder en kind, is verrassend, maar het komt voor wie zijn werk van de afgelopen jaren heeft gevolgd niet helemaal onverwacht. In de eerste plaats heeft hij een aantal jaren geleden het afgieten in brons ontdekt, niet alleen als technisch middel om zijn uiterst kwetsbare assemblages duurzaamheid te verschaffen, maar ook als expressief middel: in brons afgegoten gaan de bestanddelen een hechte verbinding aan, terwijl toch het heterogene karakter dat ze oorspronkelijk bezaten, in de textuur bewaard blijft. De latere sculpturen van Picasso, die deze werkwijze (het afgieten van assemblages) vaak heeft toegepast, hebben daarbij ongetwijfeld een inspirerende rol gespeeld.

In de tweede plaats, en dat is belangrijker, heeft Visser de laatste jaren ook in enkele andere sculpturen de menselijke figuur weer een rol gegeven, met alle implicaties vandien. Hij heeft overigens die figuren niet zelf gemodelleerd, maar bestaande materialen gebruikt, net als voor de andere onderdelen van zijn assemblages. Soms eigende hij zich zelfs werk van collega’s toe. Zo plaatste hij in 1992 een bronzen vrouwenfiguur (een afgietsel van een gipsen beeld uit het bezit van zijn broer Martin Visser, gemaakt door de weinig bekende Hongaarse beeldhouwer Anton Prinner) op een bootachtige constructie en noemde het geheel Reizende. Voor andere geassembleerde beelden gebruikte hij een afgietsel van een grote babypop uit de speelgoedwinkel. Enkele jaren geleden maakte hij een Baadster, bestaande uit een afgegoten pop die op een zwarte binnenband van een tractor ligt. In de open schedel steekt een zwarte staart van een paard, waarvan de lange haren over het donkere poppenlijf zijn gedrapeerd. Het is, anders dan het frivole thema doet vermoeden, een navrant beeld.

Met de introductie van de menselijke figuur gaan, sterker dan voorheen bij Visser het geval was, psychologische factoren meespelen in de beleving van zijn werk. Dat geldt zeker voor Moeder en kind, een beeld dat van een grote gelaagdheid is. Het refereert aan de sacrale beeldtraditie van Maria die het kind Jezus op schoot draagt of voedt, maar het heeft in zijn verschijning onvermijdelijk iets banaals. Het is humoristisch, in de combinatie van een levensechte babypop met een uit schrootachtig materiaal samengestelde moederfiguur, maar er gaat ook iets dreigends van uit. Het blijft open voor interpretatie of de moeder haar kind koestert of wil verslinden.

Vissers beeld is zeer eigen, in die zin dat het zijn typische sculpturale opvatting van de assemblagetechniek demonstreert, waarin uiterste zorg is besteed aan de variatie in plasticiteit van de delen en aan de onderlinge verbindingen. Tegelijk kan het gelezen worden als een hommage aan een beeldhouwer die al vanaf zijn vroegste jaren grote indruk op Visser heeft gemaakt, de Spanjaard Julio González. In het veld van associaties dat zich rondom dit beeld uitstrekt, komen we González’ agressieve Vrouw met spiegel tegen, evenals zijn monumentale Montserrat uit het Amsterdamse Stedelijk Museum, een ijzeren moeder die haar kind tegen zich aan klemt. Oude liefdes vergeet Visser niet.

Literatuur
Blotkamp, C., Carel Visser, Utrecht/Antwerpen 1989
cat. Carel Visser. Nieuw Werk, Den Haag (Haags Gemeentemuseum) 1994

Carel Visser in Rijksmuseum Twenthe

22 januari 2009 TENTOONSTELLING CAREL VISSER IN RIJKSMUSEUM TWENTHE Toont het museum een uitgebreide keuze uit zijn oeuvre.

Lees meer

Plaatsing en onthulling ‘Moeder en kind’

3 MEI 2001 IS HET BEELD ‘MOEDER EN KIND’ VAN DE KUNSTENAAR CAREL VISSER GEPLAATST OP HET BEELDENTERRAS OP DE…

Lees meer

‘Moeder en kind’ in het klein

HET KUNSTWERK OP WARE GROOTTE KRIJGT VOLGEND JAAR, TIJDENS ROTTERDAM CULTURELE HOOFDSTAD 2001, EEN PLEK OP HET BEELDENTERRAS. Het…

Lees meer