door Wouter van Stiphout
(fragment van door Van Stiphout geschreven advies voor SIR)
Rotterdam dankt haar sociaal culturele karakter, haar ruimtelijke vorm en haar symbolische zeggingskracht aan een serie meedogenloze schokken en catastrofes die zij sinds het einde van de negentiende eeuw heeft ondergaan, schokken die een pars pro toto zijn voor ontwikkelingen die overal ter wereld hebben gespeeld, maar die in Rotterdam, ieder keer weer hebben geleid tot een herdefinitie waar deze stad voor staat en hoe eraan gewerkt moet worden. Iedere shock die Rotterdam onderging wiste haar geheugen, waarop zij geheel van koers veranderde. Tussen twee shocks door onderneemt men vruchteloze pogingen om de continuïteit in beeld, geschiedenis en openbare ruimte van de stad te herstellen. De Coolsingel is in haar gefragmenteerde ruimtelijke opbouw en geschiedenis een sprekend voorbeeld van.
(Een actuele referentie voor deze analyse is het nu beroemde en beruchte boek van de antiglobalistische journaliste Naomi Klein, die uitlegt hoe vanaf de jaren vijftig het neo-liberale economische en politieke gedachtegoed greep kon krijgen op een hele serie landen, omdat deze steeds werd ingeleid door een al dan niet bewust toegepaste vorm van Shock Therapie: een oorlog, een staatsgreep, een financiële crisis, een tsunami of een overstroming, en dat de wortels van deze ‘methode’ liggen bij de elektroshocktherapie, waarbij de hersenen van mentaal gestoorde patiënten werden gereset, zodat zij ontvankelijk zouden zijn voor therapeutische manipulatie.)
1880
De doorbraak van de Nieuwe Waterweg bij Hoek van Holland en de aanleg van het luchtspoor dwars door het middeleeuwse hart van Rotterdam, waarvoor de Rotte moest worden gedempt, en Rotterdam tegen haar eigen keuze in door Thorbecke met één ruk tot een kruispunt in de moderne industriële wereldhandel werd gemaakt, zonder enig respect of mededogen voor haar historisch gegroeide identiteit. Starpunt van een periode van extreme groei en industriële ontwikkeling
1915
De demping van de Coolsingel, de totale sloop van één van de oudste wijken van Rotterdam, het zandstraatkwartier, voor de bouw van drie monumentale openbare gebouwen, waarmee Rotterdam een begin maakte met het vervangen en verplaatsten van haar historische centrum gebied, decennia voor het Bombardement,, met als gevolg de gedwongen verhuizing van duizenden Rotterdammers en het wegvagen van een beruchte volkswijk. Het startpunt voor een periode waarin heel Rotterdam tot een laboratorium voor architectuur en stedenbouw werd hervormd, van Blijdorp tot en met Rotterdam Zuid, en het oude, archaïsche, volkse, criminele en wilde van de havenstad hardhandig werd weggesneden. Geboorte van Rotterdam als moderne stad
1940 – 45
Uiteraard gaat het in deze periode om het bombardement op Rotterdam, maar vooral om de bijna gretige wijze waarop de stad hiervan gebruik heeft gemaakt om alle eigendomsrechten van de binnenstad met een pennenstreek op te heffen, ieder gebouw – soms licht beschadigd – af te breken, op enkele brokken aan de Coolsingel na, het puin weg te ruimen en de binnenstad te vervangen door aardappel, tarwe en roggevelden, vervolgens alle vigerende wederopbouwplannen van de vooroorlogse planners af te schaffen, en vanuit een abstracte leegte een totaal nieuwe binnenstad op te bouwen, waarvan de leegte ook decennia later nog steeds het meest opvallende element zou blijven. Het niet alleen ondergaan maar verwelkomen en aangrijpen van de destructie krijgt in deze periode haar hoogtepunt en maakt Rotterdam wereldberoemd.
1968 – 1970
Een serie traumatische gebeurtenissen laten zien dat het industriële tijdperk in Rotterdam over is en de kater van bijna een eeuw industrialisatie, groei en immigratie groot is. In 1968 vindt er een grote explosie plaats bij Shell Pernis, in 1970 vinden er rassenrellen plaats in de Afrikaanderwijk, tussen de blanke arbeiders en de Turkse gastarbeiders die en masse zijn aangekomen en gezamenlijk in illegale pensions wonen, datzelfde jaar vindt een enorme havenstaking plaats waarbij tienduizenden havenarbeiders hun werk neerleggen en de haven tot stilstand brengen. Deze periode beëindigt het moderne wederopbouw Rotterdam, en luidt een periode van kleinschaligheid, links bestuur maar ook van diepe frustratie en politieke angst in; alles waar Rotterdam masochistisch trots op was, moet vanaf nu worden verholpen, gecorrigeerd, vermenselijkt en met de mantel der liefde toegedekt.
1979
Door een klein en eerste jarenlang onzichtbaar schokje duizenden kilometers ver weg– de uitvinding van de zeecontainer – verandert de haven van Rotterdam totaal van gedaante en bovendien verdwijnt zij voorgoed uit de centrale stad. De sinds het begin van de jaren zeventig toch al droevige en arme stad, lijkt nu haar enige reden van bestaan te verliezen ten gunste van een abstract, glimmend, onmenselijk systeem van geruisloze en betekenisloze stalen dozen in RAL kleuren met onbekende inhoud, getransporteerd door een fractie van wat er vroeger nodig was aan havenarbeiders. Merkwaardig genoeg leidt deze periode tot een enorme creatieve activiteit met neon-romantische kunstenaars, dichters, ontwerpers en grafisch ontwerpers die voor het eerst sinds de jaren dertig Rotterdam tot een authentiek en vernieuwend laboratorium maken: Hard Werken, Weeber, Deelder en OMA. Rotterdam is samen met New York en Manchester de plek waar de post punk esthetiek haar scherpste vorm krijgt en waar in feite de jaren tachtig voor de rest van de wereld worden uitgevonden. In haar armste en droevigste tijd, was zij artistiek dus het sterkst.
2002
De opkomst, moord en erfenis van Pim Fortuyn zorgen voor internationale aandacht voor Rotterdam, zoals zij die sinds de tweede wereldoorlog niet meer heeft genoten. Wat naar voren spoot in deze periode is zowel de diepe frustratie van de volkswijken, de vervreemding van de politieke en culturele elites en ook de aanwezigheid van een echt Rotterdamse, commerciële, ordinair, patserig en populistisch, anti-intellectueel maar zeer ondernemende klasse van entrepreneurs met politieke aspiraties, managers die de overheid willen vervangen door privaat initiatief. Het ene taboe na het andere wordt doorbroken, van de afbraak van de Lijbaan tot en met het door middel van de Rotterdamwet toepassen van een repressief bevolkingsbeleid; de oude mythes van de tolerante wereldstad worden opzij gezet en Rotterdam blijkt te bestaan uit etnische en tribale eilanden die langs elkaar heen bestaan. Tegelijkertijd wordt de Fortuyn revolte gezien als een bevrijdende oerschreeuw, en wordt Rotterdams politiek gedrag en beleid tot gemeengoed in heel Nederland en laat haar sporen na in Europa. Pim Fortuyn zelf is bovendien niet zozeer de eerste als wel de meest overtuigende, succesvolle en bovendien beroemde voorbeeld van de politicus die bij leven al een symbool, een mythe en een beeld was.
Publicatiedatum: 06/05/2015