Cascade (2010)

Atelier Van Lieshout

Cascade op het Churchillplein, foto Jannes Linders

Cascade op het Churchillplein, foto Jannes Linders

transport, foto Jannes Linders

transport, foto Jannes Linders

transport, foto Jannes Linders

transport, foto Jannes Linders

ontwerp, foto Jannes Linders

ontwerp, foto Jannes Linders

tekening Joep van Lieshout

tekening Joep van Lieshout

Het kunstwerk

Dit acht meter hoge beeld van Atelier Van Lieshout bestaat uit een toren van achttien olievaten. Ze worden onderling verbonden door zo’n twintig mensfiguren die omhoog klimmen en vallen. Samen vormen ze als het ware een stroperige massa, als olie die uit de vaten druipt. Als inspiratiebron noemt Van Lieshout overwinningszuilen, vooral de Pestsäule in Wenen. Met dit barokke gedenkteken vierde de stad Wenen in 1693 het einde van de grote pestepidemie.

In het even barokke Cascade zijn de wolken en engeltjes vervangen door olievaten, tekens van de wereldhavenstad die Rotterdam is. De jubelstemming van de Pestsäule heeft plaatsgemaakt voor een duisterder toonzetting. Het beeld van Van Lieshout won aan zeggingskracht doordat het werd opgeleverd tijdens een economische crisis. Het roept associaties op met uitgeputte grondstofvoorraden en met het failliet van de consumptiemaatschappij. Dit zijn interpretaties die extra reliëf krijgen door de locatie van de sculptuur op de kruising van de Coolsingel en de Blaak, midden in het commerciële en financiële hart van Rotterdam. Behalve deze door de actualiteit ingegeven duidingen zijn veel andere interpretaties mogelijk, die zelfs elkaars tegenpolen kunnen vormen. Of je het beeld wilt lezen als een hedendaagse verbeelding van de ondergang van de mens, of juist als een ode aan de taaiheid van het individu die ondanks alles zijn weg naar boven vindt, dat wordt aan de kijker overgelaten.

Cascade is uitgevoerd in donkergroen polyester en staat op een sokkel, om niet ten onder te gaan in de visuele drukte. Degenen bekend met het werk van Atelier Van Lieshout herkennen de emblematische stijl, evenals de onorthodoxe benadering van de cultureel ondernemer Joep van Lieshout.

Begin maart 2010 werd het gevaarte per schip over de Maas vervoerd om aan te meren bij de Leuvehaven. Die gebeurtenis riep de komst van een ander beeld in herinnering. Ruim vijftig jaar geleden arriveerde op nagenoeg dezelfde plek Naum Gabo’s beeld voor de Bijenkorf, eveneens per schip. Samen met Zadkines De verwoeste stad stond deze sculptuur aan het begin van de internationale beeldencollectie van de stad Rotterdam. Cascade bevindt zich op steenworp afstand van beide beelden en moet het tegen deze klassiekers opnemen. Vergeleken met het ondubbelzinnig modernisme van de Gabo en het oprecht beleden humanisme van de Zadkine, is Van Lieshouts sculptuur veel minder eenduidig. Cascade ontleent zijn vitaliteit aan de vreemde combinatie van monumentaliteit en een – voor een dergelijk monument – onverwacht materiaalgebruik; aan de spanning tussen de bijna abstracte vormgeving en een uiterst directe beeldtaal; aan de mengeling van drama en slapstick. Die eigenschappen verlenen het beeld de potentie om een van de drukste plekken in het centrum van Rotterdam te markeren, en de voorbijganger niet alleen visueel te prikkelen maar ook een statement te maken.

 

Jaar
2010
Locatie
Coolsingel
Afmeting
Hoogte 8,5 m
Materiaal
polyester
Opdrachtgever
Sculpture International Rotterdam
Eigenaar
Gemeente Rotterdam
Bijnamen
De druiper

De plek

Cascade werd aanvankelijk geplaatst op de kruising van de Coolsingel en de Blaak, die beide na de oorlog opbloeiden tot zakencentrum. In 2019 werd de sculptuur vanwege de renovatie van de Coolsingel verplaatst naar de overkant van de Coolsingel, op het kruispunt Churchillplein. De herstructurering van deze centrumboulevard scheidt het autoverkeer van voetgangers en fietsers, waardoor de Coolsingel weer een heuse allee kan worden, met ruim baan voor voetgangers en fietsers.

De sokkel is door AVL aangepast voor de nieuwe plek. Zoals de vierkante sokkel van voorheen één geheel vormde met het kunstwerk, zo doet de nieuwe ronde sokkel dit ook; één materiaal, één kleur.

Atelier Van Lieshout

Atelier Van Lieshout

Atelier Van Lieshout werd in 1995 opgericht door Joep van Lieshout (1963). AVL krijgt internationaal erkenning voor de handgemaakte polyester sculpturen en installaties die het midden houden tussen kunst, architectuur en design. De kunstwerken belichamen ideeën over kunst en de samenleving: van de gebruikssculpturen uit de jaren tachtig en de mobile homes uit de jaren negentig tot de vrijstaat AVL-Ville (2001) en Slave City (2003-2008) en in 2020 The Pendulum.

Ook in Cascade, gemaakt ten tijde van de oliecrisis in 2009, ligt een maatschappelijk statement vervat. Een wat sinister beeld in de uiterlijke vorm van een monument, waarin Van Lieshouts beeldtaal, het ‘slapstick’-achtige, niet ontbreekt. Het werk roept associaties op met de economische crisis rond 2009 en blijft springlevend als ‘noodkreet’ over de uitgeputte grondstofvoorraden, de grote zorg om de aarde en de consumptiemaatschappij.

Bekijk alle kunstenaars

Cascade

Sandra Smets

En daar staat het beeld van Atelier van Lieshout: een donkergroene toren van olievaten, gefotografeerd in de schemering, omgeven door het economisch hart van de stad. Deze stemmige foto was in het najaar 2011 de openingsdia van een symposium van de Economic Development Board Rotterdam. Dat ging over het nut van schoonheid in de stad. Een club mannen zat aan tafeltjes te brainstormen over manieren om internationale business naar de havenstad te halen. Een cultureel imago helpt het vestigingsklimaat, besloten de aanwezigen, die aanraadden daarbij de rauwe schoonheid van de stad uit te venten. Tegen dit decor glom de dia met Cascade, een kunstwerk dat het kapitalisme van die business zowel bekritiseert als bevestigt. — Twee jaar eerder had SIR aan Van Lieshout gevraagd om een voorstel te ontwikkelen voor hartje stad. Dat was bijna een vanzelfsprekende keuze. Rotterdam heeft een internationale beeldencollectie, maar daar zat nog geen beeld tussen van de bekendste Rotterdamse beeldhouwer van deze tijd. En daarbij gaf SIR de kunstenaar carte blanche om zelf een locatie uit te zoeken in het centrum. Van Lieshout koos het Churchillplein: het enige nog sculptuurloze plein op de Coolsingel, die ergens in de komende jaren een stadsboulevard met allure moet worden. Op dit moment is het vooral een eigenaardige plek: een verkeersader waar wegen elkaar kruisen, waar geen begin en eind lijkt te zijn, en hoge gebouwen het zicht op de toch nabije Maas wegnemen. Een monumentaal beeld als Cascade neemt een voorschot op de verwachte en geplande grandeur. Voor nu moest het vooral groot verrijzen om mee te kunnen doen in die omgeving: glimmende kantoortorens die de rijkdom van het bedrijfsleven uitstralen, de skyline van de gedroomde metropool. Die concurrentie was Van Lieshout toevertrouwd.

De officiële lezing van het beeld van Van Lieshout door de kunstenaar zelf gaat over dat bedrijfsleven: een wankele stapeling van olievaten als instabiele representatie van een ineen zijgende economie. Het is een kunstwerk in de klassiek moderne zin dat het ons een spiegel wil voorhouden: ecce homo, de wereld wankelt. Aan de olievaten hangen larmoyante figuren, die willen opklimmen op deze symbolische ladder, sommigen vallend, anderen omlaaggeduwd door fellere carrièrejagers. Wie wil kan er misschien nog meer in lezen. Dat geen van die mannetjes doorheeft dat ze bestaan uit olie, als – quasi-marxistisch gezien – een grondstof in de economische productie van het grootkapitaal. Van Lieshout is niet van de zachte hand. In zijn dystopische Slave City worden werknemers bij gebrekkig functioneren vermalen tot voedsel.

Maar vooral is het een Rotterdams beeld met zijn olievaten, die je bij wijze van spreken ingevoerd ziet worden in de haven. Daar heeft Van Lieshout zijn atelier. Als je met de Spido een boottochtje maakt, passeer je tussen alle containers ook een vreemde plek waar grote polyester schedels en mensfiguren staan. In dit zogeheten AVL-Ville lobbyde Van Lieshout in de jaren negentig voor een vrijstaat. Dat ging niet door: ook Atelier Van Lieshout had zich te houden aan de Nederlandse wetgeving. Toch was zijn rebellie vruchtbaar. Het droeg bij aan een mythevorming – wilde feesten, varkens aan het spit, dubieuze arbeidsomstandigheden, wapens – die blijvend zijn vruchten afwierp. Het rumoer oversteeg landsgrenzen. Van Lieshout werd gevraagd voor belangrijke internationale kunstmanifestaties. Van anti-autoritair werd hij zelf een autoriteit met als voorlopige top het ontwikkelen van een decor voor de Wagner-opera in Bayreuth.

En dat is waar Cascade vooral over gaat: over de selfmade culturele entrepreneur Joep van Lieshout. Wie deze sculptuur ziet, herkent de olieindustrie, maar hij herkent éérst Van Lieshout. Dat komt door zijn herkenbare beeldtaal. Met zijn bedrijf heeft hij een stijl ontwikkeld van anonieme mensfiguren die hij laat uitvoeren in hetzelfde polyester als zijn caravans en meubels. Zijn gestileerde mensfiguren zijn dusdanig typisch Van Lieshout dat elk beeld in zekere zin geldt als een logo voor zijn bedrijf. Ze hebben de stilering die sinds de moderne kunst beeldbepalend werd in de visuele wereld – al geeft het druiperige Cascade toch weer net een heel ander silhouet. Maar ook deze sculptuur is net als zijn andere beelden door zijn eenvoud buitengewoon fotogeniek, iets wat hij gemeen heeft met andere internationale kunststerren die de kunstmarktmechanismen naar hun hand zetten – Koons, Hirst, Prince.

Ondanks zijn internationale faam heeft Van Lieshout zijn levensloop en imago intens verbonden aan de havenstad. Eind vorige eeuw al leek hij symbool te staan voor die stoere stad, die onderaan de goede lijstjes bungelde en bovenaan de foute lijstjes stond. Als meubelfabrikant Lensvelt hem vraagt een reeks kantoormeubels te ontwerpen, besluiten ze om zijn ruige imago uit te vergroten. De cover van de catalogus, gevuld met bureaus en stoelen, toont de kunstenaar als een vrijheidsstrijder, borst half ontbloot, op een wagen met afweergeschut uit zijn vrijstaatjaren – aangekocht door Museum Boijmans Van Beuningen. Deze praalwagen annex museumstuk is een unique selling point dat geen meubelfabrikant ze na doet.

De metamorfose van een rebelse kunstenaar tot carrièremaker doet het goed in de publieke opinie. Hal Foster analyseert in Design and Crime hoe Frank Gehry vanuit zijn rebelse achtergrond het kon schoppen tot ontwerper van logo-architectuur, juist omdat hij gold als anarchist. Brutale beelden met een brutaal verleden gelden als dubbel gedurfd. Datzelfde geldt voor Van Lieshout. Ook hij maakt logobeelden die larger than life zijn en direct leesbaar – opvallend als Gehry’s iconische panden. Met die eenvoud concurreert hij met de bedrijfshuisstijlen van de omringende zakelijkheid.

Zo’n coming of age verhaal is een teken van persoonlijke ontplooiing, zeker met de eigenzinnigheid van de kunsten erbij een overwinning in deze moeilijke tijden van het individualisme. In die zin is Cascade met zijn worstelende mannetjes een zelfportret. Van Lieshouts succes past in een verlangen naar ontplooiing om uit te stijgen boven de massa, boven de anonieme figuurtjes die op zijn Cascade naar boven klimmen. Het zijn de werkmieren waar deze wereld uit bestaat maar waar niemand zich mee wil identificeren. De globale economie is zo ingrijpend, dat mensen de grip op hun wereld en werk verliezen. Ze voelen zich speelballen, op zijn marxistisch: radertjes in de maatschappij. Dat zie je aan die mannetjes in Cascade. Het zijn gezichtsloze figuren die proberen te overleven in een bedreigende economie. Van Lieshout wint die strijd.

Het is die bravoure en iconische kracht die de mannen van de Economic Development Board Rotterdam voorstaan. De dia van de Cascade kon niet beter gekozen zijn. Deze direct leesbare sculptuur past in zijn stilering bij het bedrijfsleven waar het zich toe verhoudt en wat het uitvergroot. De gladde afwerking en de bedrijfsmatige signatuur Atelier van Lieshout, symboliseren een heel ander soort kunst dan dat van de eenzame zolderkunstenaar. Van Lieshout is zelf big business. Het wil überkapitalisme ontmaskeren via datzelfde kapitalisme: een groot kunstwerk is een exclusief goed, onderdeel van de kunstmarkt. Deze overwinningszuil memoreert niet enkel het bedrijfsleven. Het is ook een monument voor Joep van Lieshout, op een A-locatie, een acht meter hoge triomf op een sokkel.

Documentaire Marieke van der Lippe over Cascade

Cascade is een documentaire van Marieke van der Lippe in opdracht van Sculpture International Rotterdam over het nieuwe beeld…

Lees meer

Cascade, een nieuw icoon voor de Coolsingel

In overleg met SIR koos de kunstenaar voor het Churchillplein, het grote verkeersplein, op de centrumboulevard, de kruising Coolsingel/Blaak. Daar…

Lees meer

Onthulling Cascade groot succes!

Vanaf 20.30 uur was het Churchillplein gevuld met ruim 500 mensen die de onthulling bijwoonden. De band Coolhaven zorgde voor…

Lees meer

Onthulling Cascade tijdens Museumnacht

Kom eten en drinken bij het spiksplinternieuwe en extra grote beeld van Atelier van Lieshout op het Churchillplein. Vanaf 21.00…

Lees meer

Transport Cascade

In de avond zal het beeld met een dieplader naar het Churchillplein worden gebracht. Daar zal het beeld zijn definitieve…

Lees meer

Churchillplein krijgt mogelijk monumentaal kunstwerk Atelier Van Lieshout

Dinsdag 21 april is het ontwerp besproken in het College van Bestuur en is daar enthousiast ontvangen. Alvorens een definitief…

Lees meer

Joep van Lieshout in Villa Zebra

Atelier Van Lieshout’s De Kannibaal t/m 17 juni 2012 in Villa Zebra In Atelier Van Lieshout’s De Kannibaal toont…

Lees meer